Adres

Elandstraat 200 2513 GX Den Haag Nederland

Monumentstatus
Gemeentelijk monument
Transformatiejaar
2002
Oude functie
School
Nieuwe functie
Wonen, werken en leven

De voormalige Hoogere Burgerschool in het Haagse Zeeheldenkwartier werd al een aantal jaren niet meer als school gebruikt, maar een nieuwe functie voor het monumentale schoolgebouw was niet snel voorhanden. Tot de stichting Wonen Werken Waldeck Pyrmontkade (WWW) het gebouw overnam van de gemeente Den Haag en het via ontwikkelend beheer leefbaar en bewoonbaar maakte.

Opgave

Nadat de Hoogere Burgerschool leeg was komen te staan, werden enkele lokalen antikraak bewoond totdat de gemeente Den Haag in 1999 de school als vervangende woonruimte aanbood aan de bewoners en gebruikers van het kraakpand De Blauwe Aanslag: dit voormalige belastingkantoor moest gesloopt worden voor een wegverbreding. Een deel van de bewoners van De Blauwe Aanslag voelde wel wat voor dit aanbod en startte met de planvorming en voorbereiding. Er werd een ‘mission statement’ geformuleerd waarin tot uiting kwam dat De Grote Pyr ruimte zou moeten bieden aan een alternatieve manier van wonen, werken en leven met veel aandacht voor ecologie en wederzijdse betrokkenheid. De door hen opgerichte stichting Wonen Werken Waldeck Pyrmontkade (WWW) waakt erover dat dit statement niet verwatert. Alle huurders zijn lid van de Vereniging De Grote Pyr. Iris Schutten, architect, onderzoeker en publicist is één van de trekkers van het eerste uur: ‘Ik woonde weliswaar niet meer in De Blauwe Aanslag, maar de toekomstige bewoners benaderden mij om mee te werken aan de herontwikkeling van het schoolgebouw. Samen met een collega-architect, Iris de Kievith, zijn we toen in één van de leegstaande lokalen getrokken van waaruit we de verbouwing hebben ontworpen en begeleid. Later ben ik in de voormalige conciërgewoning van de school getrokken.’ 

Aanpak

Het schoolgebouw wordt door de huurders leefbaar en bewoonbaar gemaakt in een vorm van ontwikkelend beheer*. Iris Schutten: ‘Ontwikkelend beheer is een strategie waarin gebouwen zich blijven ontwikkelen en up-to-date worden gehouden. Als een gebouw zich weet aan te passen en niet na een x-aantal jaren wordt afgeschreven, ontstaat er waardevermeerdering. Vanaf het begin hebben we een aantal basisprincipes afgesproken die we blijven bewaken tijdens het ontwikkelend beheer. Binnen deze basisprincipes zijn huurders vrij zelf hun woningen te bouwen. Alle woningen zijn heel divers en hebben verschillende afmetingen.’

Toen het schoolgebouw aan de krakers van De Blauwe Aanslag werd aangeboden, was de school langzaam aan het vervallen. Er moest veel gebeuren, met name op het gebied van brandveiligheid. Daarvoor was overleg en afstemming met de gemeente nodig. ‘Dat was wel eens lastig, want gemeentelijke afdelingen werken nogal eens langs elkaar heen. Het liefst hadden we een akkoord gekregen op een aantal basisspelregels rond de compartimentering, de scheiding tussen wonen en werken, het respecteren van de monumentale status en een grote vrijheid ten aanzien van de inbouw gehad zodat er permanente verandering en aanpassing mogelijk blijft. Dat is ons helaas niet gelukt. Na 10 jaar wonen, werken en voortdurend verbouwen worden momenteel de uiteindelijke bouwtekeningen, zoals het nu geworden is, ingetekend en goedgekeurd door Bouw- en Woningtoezicht. Bij de NDSM-werf in Amsterdam zijn wel dergelijke spelregels afgesproken. Het kan dus wel.’

Bij het ontwikkelend beheer van de school zijn grofweg vier partijen betrokken: een grote aannemer is ingehuurd voor specialistisch en gevaarlijk werk, zoals het vervangen van het leien dak, er worden klussen uitbesteed aan bedrijfjes die in De Grote Pyr gevestigd zijn, bewoners klussen zelf mee en tijdens diverse zomerkampen hebben jongeren uit heel Europa meegeholpen. Enkele leden van de vereniging exploiteren in het gebouw het goed lopende restaurant ‘De Hagedis’. Daarnaast wordt een aantal publieke ruimtes verhuurd aan derden en worden er in een aantal ruimten diverse cursussen aangeboden, zodat ook voor mensen uit de buurt het oude schoolgebouw nu weer een aantrekkelijke functie heeft. Een deel van de inkomsten uit huur en verhuur wordt gereserveerd voor toekomstig onderhoud en aanpassingen aan het gebouw. En voor een groot en bruisend feest… want in oktober 2013 bestond De Grote Pyr tien jaar.

* ‘Bij ontwikkelend beheer wordt de bestaande gebouwde omgeving doorontwikkeld terwijl het gebruikt en/of beheerd wordt. Dit gebeurt van binnenuit, vanuit de wensen van de gebruikers, waarbij er steeds ruimte is voor ruimtelijke veranderingen of toevoegingen in de loop van de tijd. Ontwikkelend beheer is dus een proces van gespreide investeringen en werkzaamheden dat open staat voor veranderende inzichten of veranderend gebruik.’ In: Anne Seghers en Iris Schutten, Nieuwe Condities – onderzoek naar financierings- en organisatieconstructies voor adaptief vastgoed, p. 25.

Zelforganisatie

In De Grote Pyr zijn 21 woonruimtes voor 52 mensen (waarvan 22 kinderen) en circa 26 mensen hebben er hun bedrijfje. De samenstelling is heel divers, er wonen studenten, alleenstaanden, samenwonenden en gezinnen. ‘Het verloop is klein’, vertelt Iris. ‘Het is een heel continue groep.’ Of en hoe zelforganisatie werkt is volgens haar afhankelijk van de gebruikers en het type gebouw. ‘Een bepaald type gebouw maakt een bepaald type organisatie mogelijk of onmogelijk. Ook de gedachte achter de invulling van het gebouw is leidend en trekt een specifieke groep mensen aan. Het type gebouw in combinatie met het soort groep maakt het uiteindelijk ontwerp en organisatiemodel voor een gebouw, hiervoor bestaat geen blauwdruk. De mentaliteit van de bewoners hier wortelt voor een deel in de kraakbeweging en in de ecologische hoek. Het is een hechte groep, en je kiest bewust voor elkaar. Als er een ruimte vrij komt, kan een kandidaat-bewoner zich “inklussen”. De gebruikers en bewoners huren allemaal, niemand is eigenaar, er zijn dus geen belangentegenstellingen. Eén maal per maand wordt er vergaderd.

Ontwerp

Voor de herontwikkeling van de voormalige HBS is meer ruimte gecreëerd door het gebouw te verdichten En er is een indeling gemaakt in drie sferen: de publieke sfeer (de openbare ruimtes), de gangensfeer (de gedeelde ruimtes) en de privésfeer (woningen/bedrijven).

Financiering

Voor de grootste aanpassingen die nodig waren om de school voor bewoning of werkplek geschikt te maken, hebben de huurders geen geld hoeven lenen. Vanuit de gemeente was een bedrag beschikbaar voor het gereedmaken van het gebouw als vervanging van de Blauwe Aanslag. Dit was niet toereikend voor de verbouwing en is aangevuld met een subsidie vanuit VROM (IPSV innovatieve projecten stadsvernieuwing) en met investeringen in tijd en geld van de huurders gedurende de verbouw en het gebruik. Omdat het gebouw stap voor stap ontwikkeld wordt, wordt er over een langere periode geld geïnvesteerd. Iedere keer als er gaandeweg voldoende inkomsten zijn gegenereerd, wordt opnieuw een investering gedaan voor een deelontwikkeling van het gebouw. Huurders betalen in De Grote Pyr een deel van de huur met geld, en een deel (8 uur per maand) met klussen aan het gebouw, al kunnen ze er ook voor kiezen deze verplichting af te kopen door het betalen van een hogere huur. Daarnaast kunnen huurders in hun woning en/of werkruimte investeren, en dit bedrag in de loop van de tijd ‘terugkrijgen’ via een korting op de huur. Van het geld dat binnenkomt, worden ook betaalde krachten gefinancierd: één van de bewoners is in dienst van de vereniging en regelt de verbouwing, ‘want ook zelfwerkzaamheid moet worden aangestuurd’ en ook de boekhouder - eveneens bewoner - krijgt voor zijn diensten betaald.

Succesfactor

Vanaf het begin gelden er heldere spelregels en is er een duidelijk profiel neergezet over waar De Grote Pyr voor staat. Bovendien wordt de continuïteit bewaakt door te zorgen dat kennis wordt vastgelegd (bijvoorbeeld in een handboek) of wordt overgedragen, en er wordt een archief aangelegd.

Meer informatie

Bouwjaar
1907
Architect (origineel)
Dienst Publieke Werken Den Haag, A. Schadee
Architect (transformatie)
Studio Iris Schutten / Iris de Kievith
Eigenaar
stichting Wonen Werken Waldeck Pyrmontkade
Betrokken partijen
Gemeente Den Haag
Stichting Wonen Werken Waldeck Pyrmontkade
Vereniging De Grote Pyr
Organisatie
NPH
Tijdelijk / permanent
Tijdelijk
Duur tijdelijk
semi-permanent
Gebruiker(s)
bewoners
bedrijven
restaurant De Hagedis
Google map of De Grote Pyr, Den Haag