Adres

Ariënsplein 3 7511 JX Enschede Nederland

Monumentstatus
Rijksmonument
Transformatiejaar
2012
Oude functie
School
Nieuwe functie
Kennishuis
School

Hogere Textielschool De Maere is een overblijfsel van de Twentse textielindustrie. Met de teloorgang van de textielsector in de loop van de twintigste eeuw, leek het statige bakstenen gebouw rijp voor de sloop. Door de oprichting van het Twents Textiel- en Confectiecentrum bleef de school toch gespaard. Na een ingrijpende restauratie in 2001, zijn er nu opnieuw transformatieplannen om het rijksmonument te herbestemmen tot 'Kennishuis'.

Opgave

In september 1922 werd in Enschede de Hogere Textielschool De Maere in gebruik genomen. De school werd gebouwd aan het Ariënsplein, net binnen de singels van Enschede. De leegstand eind twintigste eeuw leidde ertoe dat het gemeentebestuur plannen maakte om het pand te slopen en een parkeerplaats te realiseren. Met de vestiging van Expertex in het gebouw, bleef De Maere echter behouden en ging de school opnieuw een rol spelen in de textielindustrie. Expertex is een bundeling van aan textiel gelieerde organisaties: Hogeschool Saxion en het ROC verzorgen er bepaalde opleidingen en tevens is textielonderzoeksinstituut TNO Textiel in het gebouw gevestigd.

Voordat de textielschool opnieuw in gebruik kon worden genomen, was renovatie van het historische gebouw hard nodig. In 1999 kreeg IAA Architecten de opdracht zowel de restauratie te leiden als een ontwerp te maken voor een aanbouw. 

Lees meer over het herbestemmen van scholen. Wij hebben 24  praktische voorbeelden voor u beschikbaar.

Aanpak

Verbouwingen
Voordat IAA Architecten met de school aan de slag ging, hadden al meerdere verbouwingen plaatsgevonden. De eerste was in 1928, toen op de zolderverdieping van de zijvleugel aan de Van Galenstraat zes lokalen en een tricotagezaal werden ingebouwd. Elf jaar later werd de school aan de oostzijde uitgebreid met een nieuw bouwdeel, waardoor de L-vormige plattegrond een soort U-vorm kreeg. Van het ketelhuis dat in de jaren vijftig werd bijgebouwd, is inmiddels niks meer te zien en ook de extra lokalen die tegen de achtergevel van het fabrieksgedeelte werden geplaatst, zijn gesloopt.

Nieuw ontwerp
In 2001 bleef bij de restauratie het oude pand grotendeels intact en voor de uitbreiding werd gekozen voor een moderne en contrasterende aanbouw. Er is een eenvoudig, rechthoekig volume bijgeplaatst, dat losstaat van het historische pand. Deze abstracte doos heeft zijgevels van steen en een voorgevel van glas gevat in een betonnen omlijsting met staaldoek ervoor. Met duurzame installaties is gezorgd dat het gebouw voldoet aan de zeer strenge klimaateisen die aan textielonderzoek worden gesteld. Van de lage shedhal zijn de twee meest oostelijke traveeën gesloopt en de rest van de hal is gerenoveerd. De oorspronkelijke constructie en sheddaken zijn behouden gebleven en de gevels zijn ingevuld met hout en glas, waardoor maximale transparantie is gecreëerd.

In 2009 is de school wederom uitgebreid door IAA Architecten. Achter De Maere is een tien verdiepingen hoge uitbreiding verrezen, waarin een dependance van de Saxion Hogeschool is gevestigd. Het rechthoekige gebouw heeft een gevel van verdiepingshoge glazen panelen met een decoratieve witte print. Naast standaard lokalen zijn er ook gezamenlijke ruimten die gedeeld worden met het ROC. De hoofdingang van het onderwijsinstituut is verplaatst naar dit nieuwe gebouw aan de Van Galenstraat.

Waardestelling
In het kader van een mogelijke tweede transformatie tot 'Kennishuis' heeft de gemeente Enschede Het Oversticht gevraagd een waardestellend onderzoek uit te voeren. De school is van algemeen belang vanwege cultuurhistorische, architectuurhistorische en stedenbouwkundige waarden die aandacht verdienen bij een herbestemming. De Hogere Textielschool heeft een beeldbepalende ligging aan het Ariënsplein en vormt daardoor een baken in de wijk Stadsmaten.

Bij een eventuele toekomstige transformatie zijn vooral het intact houden van het casco, de structuur van het hoofdgebouw en de originele afwerking van de hal, gangen en lokalen van belang. Het casco van de school is bijna geheel gaaf bewaard gebleven en ook de bijbehorende rijke afwerking heeft belangrijke architectuurhistorische waarde. Bijzonder is bovendien de combinatie van een klassieke school van het gangtype met ruime leslokalen en een leerfabriek, waar in een moderne fabrieksomgeving met sheddaken praktijklessen in ruime praktijklokalen gevolgd konden worden. Door het verdwijnen van de oorspronkelijk aanwezige dwarswanden bij de renovatie in 2001, is het karakter van het fabrieksgebouw als fabriek versterkt. In plaats van lokalen treffen we hier nu grotere ruimten met doorzichten langs kolommen aan, maar door het verdwijnen van de wanden is de gaafheid van dit deel wel aangetast. De combinatie van een gangschool met een imposante architectuur en een 'leerfabriek' verdient navolging bij de transformatie.

Op dit moment wordt er nagedacht over een gezamenlijke visie voor het 'Kennishuis'. In een stuurgroep wordt gekeken of er mogelijkheden zijn om faciliteiten te delen en plannen van de verschillende betrokken partijen op elkaar af te stemmen.

Financiering

De ver- en nieuwbouw van De Maere in 2001 heeft destijds circa 10 miljoen euro gekost. Met een lening, een aanzienlijke EFRO-subsidie (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) en bijdrage van partners, werd het bedrag bij elkaar gebracht. Specifiek voor de restauratie heeft ook de monumentenzorg een bijdrage geleverd. De nieuwbouw van het Epi Drost-gebouw van Saxion acht jaar later, eiste een investering van 13 miljoen euro (excl. BTW).

Succesfactoren

  • De vereniging van de verschillende organisaties binnen Expertex had destijds als voordeel dat er een aanspreekpunt en opdrachtgever was. Bovendien konden diverse faciliteiten worden gedeeld, waardoor een enorme kostenbesparing gerealiseerd kon worden.
  • Bij de restauratie in 2001 was het de uitdaging om het authentieke van De Maere te behouden en tegelijkertijd te voldoen aan de nieuwe wensen en eisen op het gebied van installatietechniek en brandwerendheid. Doordat opdrachtgever TTCC BV (Twents Textiel- en Confectiecentrum BV) bereid was een grote investering te doen in een sprinklerinstallatie, was relatief weinig hak- en breekwerk nodig en kon de aantasting van het monument worden beperkt.

Verbeterpunten

  • De leegstand heeft schade toegebracht aan het gebouw, die moeilijk te herstellen is. Doordat dakpannen enige tijd ontbraken, is veel water het gebouw binnengekomen. Gevolg is dat onderhoud nu veel energie en geld kost, omdat de verflaag geregeld loslaat. Door het vermijden van leegstand zou deze dure onderhoudspost voorkomen kunnen zijn.
  • Een bijzonderheid is dat de shedkappen, die normaal gesproken op het noorden zijn georiënteerd, bij De Maere op het oosten zijn gericht. Dit vroeg bij de restauratie in 2001 extra maatregelen voor zonwering, beglazing en warmtelastinstallaties, maar dit is uiteindelijk zonder problemen opgelost.

Meer informatie


Contactpersonen

Bouwjaar
1922
Architect (origineel)
W.K. de Wijs
Architect (transformatie)
IAA Architecten i.s.m. Space Craft Architects
Eigenaar
ROC
Betrokken partijen
Het Oversticht
Gemeente Enschede
Provincie Overijssel
Expertex
IAA Architecten
ROC Twente
Hogeschool Saxion
TNO Textiel
Organisatie
Het Oversticht
Monumentnummer
510617
Google map of Hogere Textielschool De Maere, Enschede